Hamımız dörd hərfdən ibarətik
DNT (DNA), yəni dezoksiribonuklein turşusu nədir?
Bu gün sizə canlılar aləmindəki fövqəladə müxtəlifliyin yalnız dörd hərfin fərqli düzülüşünə əsaslandığını söyləyəcəyik. Təbii ki, eyni vəziyyət dəri rəngi, göz quruluşu, boy və çəkisi fərqli görünən milyardlarla insan üçün də keçərlidir. “Çünki” deyərək söhbətimizə başlayırıq.
DNT (DNA), yəni dezoksiribonuklein turşusu bütün canlı orqanizmlərin formalaşması və həyati proseslərini davam etdirə bilməsi üçün irsi informasiyanın saxlanıldığı genetik məlumat daşıyıcısı və nəsildən-nəslə ötürülən bio polimerdir. Bütün orqanizmlər, bəzi viruslar belə DNT-yə malikdir.
İkiqat sarmal quruluşa malik insan DNT-si nükleotid deyilən vahidlərdən əmələ gələn uzun polimerdir. Hər bir nükleotid azotlu əsas, şəkər (dezoksiriboza) və fosfat qrupundan ibarətdir. DNT zəncirinin onurğasını fosfat və şəkər qrupları əmələ gətirir, əsaslar isə ikili zəncirin iç qismində digər tərəfdəki əsas ilə qarşı qarşıya duran şəkildədir. DNT molekulunun bu cür iki zəncirli quruluşu təbiətdə çoxluq təşkil edir və spiral formasına büründüyü üçün ikiqat spiral adını almasına səbəb olub.
Azotlu əsaslar A, C, G və T hərfləri ilə təmsil olunan 4 maddə – adenin, sitozin, quanin və timindir və onlar DNT-nin tikinti materiallarıdır. DNT ikiqat sarmalının iki zəncirinin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsi var və bu bağlar müəyyən qaydalar çərçivəsində baş verir: adenin həmişə timinlə, quanin isə sitozinlə bağlıdır. Bu məcburi qaydalar sayəsində genetik məlumat dəqiq və ardıcıl surətdə kopyalanır.
DNT orqanizmin bütün xüsusiyyətlərini təyin edən genləri ehtiva edir. Genlər xüsusi zülalların istehsalı üçün lazım olan məlumatları daşıyırlar. Zülallar orqanizmdəki əksər bioloji proseslərdə aparıcı rol oynayır. Məsələn, göz rəngimizi təyin edən genlər gözdəki piqmentlərin istehsalını idarə edən zülallardan məsuldur.
Hüceyrə hər bölündükdə DNT kopyalanmalıdır. Bu prosesdə DNT sarmalı açılır və hər zəncirdəki adenin, sitozin, quanin və timin əsasları öz əks əsaslarına bağlanaraq yeni zəncir əmələ gətirir. Beləliklə, hər bir yeni hüceyrə orijinal hüceyrə ilə eyni genetik məlumatı daşıyır. Bu dəyişikliklər təbii proseslər nəticəsində baş verir, amma bəzən bu prosesdə mutasiya deyilən xətalar da ola bilir.
Mutasiyalar adətən zərərsizdir, lakin hərdən xəstəliklərə və ya genetik pozuqluqlara səbəb olur. Eyni zamanda, fərdə müsbət təsir göstərən mutasiyalara da rast gəlinir.
2003-cü ildə tamamlanan beynəlxalq tədqiqat – İnsan Genomu layihəsi insan DNT-sinin bütün genetik kodunu deşifrə etməyə müvəffəq olub. Bu layihə sayəsində insanın genetik quruluşu haqqında çoxlu biliklər toplanır. Məlumatlar genetik xəstəliklərin müalicəsindən tutmuş fərdi tibbin inkişafına qədər bir çox sahədə inqilabi irəliləyişlərə yol açmaqdadır.
https://www.trt.net.tr/
